Historia cmentarza Mater Dolorosa
Historia cmentarza Mater Dolorosa I
w Bytomiu ul. Piekarska 71
Cmentarz Mater Dolorosa 1, nazywany Bytomskimi Powązkami, to najważniejsza nekropolia w mieście i jedna z najciekawszych na Śląsku. Jego historia sięga II połowy XIX w., kiedy to dynamiczny rozwój miasta sprawił, że na dotychczasowym cmentarzu parafialnym z XVII w., znajdującym się w miejscu dzisiejszego kościoła p.w. Trójcy Świętej, zaczęło brakować miejsca na nowe pochówki. W 1866 r. Towarzystwo Cmentarne ad Sanctam Trinitatem rozpoczęło skup i wymianę działek pod nową nekropolię w rejonie dzisiejszych ulic Piekarskiej i Kraszewskiego. W 1866 r. doszło do poświęcenia terenu pod przyszłą nekropolię, zaś pierwszy pochówek na nowoutworzonym cmentarzu Mater Dolorosa I odbył się w 1868 r.
Neogotycką kaplicę, ufundowaną przez Juliannę Garus z Rozbarku, wybudowano w latach 1881-1882 wg projektu wiedeńskiego architekta, Hugo Heera. W 1924 r. na teren cmentarza doprowadzono wodę, a w1938 r. teren cmentarza Mater Dolorosa I otoczono murem ceglanym, od ul Piekarskiej wypełnionym metaloplastyką i bramą cmentarną, zachowanym do czasów obecnych. Po II wojnie światowej, w 1958 roku wykonano prace renowacyjne kaplicy cmentarnej — oświetlono ją przy pomocy 14 kinkietów. W pierwszych latach istnienia cmentarz Mater Dolorosa należał do parafii Wniebowzięcia NMP w Bytomiu. 20 kwietnia 1888 roku kuria biskupia we Wrocławiu, w dokumencie erygującym nową parafię pod wezwaniem Świętej Trójcy w Bytomiu, stwierdziła, że kościółek cmentarny Matki Boskiej Bolesnej należeć ma do parafii Św. Trójcy a parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny przyznano przejściowo prawo współużytkowania kaplicy cmentarnej.
14 kwietnia 1966 roku zarządzeniem Ministra Gospodarki Komunalnej zamknięto część cmentarza. Kolejny dokument z 23 stycznia 1973 roku wydany przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej PMRN w Bytomiu zawiadamiał, że zostało wszczęte postępowanie w sprawie zamknięcia cmentarzy: przy ul. Piekarskiej 71, przy ul. Piekarskiej 75 oraz przy ul. Kraszewskiego. Odwołanie złożone przez ówczesnego proboszcza parafii Trójcy Świętej, nie zostało uwzględnione. W końcu odwołano się do Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, który przesłał opinię, że „Jednoczesne zamknięcie trzech cmentarzy katolickich obecnie jest niecelowe, z uwagi na brak w takiej sytuacji dużej ilości miejsc grzebalnych". Efektem tego było zamknięcie dużej części cmentarza Mater Dolorosa II i likwidacja większości nagrobków. Zabytkowy cmentarz Mater Dolorosa I uniknął tego losu, a 26 listopada 1987 roku został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego. Ochroną konserwatorską objęto cały zespół cmentarny, czyli: układ przestrzenny w granicach ogrodzenia, ogrodzenie cmentarne, starodrzew w obrębie założenia cmentarnego, kaplica cmentarna, mauzolea i kaplice grobowe, grobowce i nagrobki (m. in Garusów, Schastoków, Goetzlerów, Hakubów, Kallerów, Paikertów, Gołębiowskich i Lwów.)
Na cmentarzu spoczywa wielu znanych Bytomian, którzy zapisali się na kartach historii miasta i Śląska. Pochowani są tu zasłużeni żołnierze AK, znani Lwowiacy, sportowcy, lekarze, adwokaci, artyści i pisarze, zasłużeni księża i proboszczowie. W roku 2009 głosami internautów i widzów w plebiscycie: TVS i Portalu SILESIA.PL obiekt został wybrany jako Jeden z Siedmiu Cudów Architektury Województwa Śląskiego.
Od 2000 r. kwestę na rzecz nekropolii organizują Towarzystwo Miłośników Bytomia i redakcja Życia Bytomskiego. Za zebrane podczas kwest pieniądze zostały odrestaurowane najcenniejsze kaplice, mauzolea i rodzinne grobowce.
W 1999 r. rozpoczęto remont kaplicy cmentarnej, naprawę ścian zewnętrznych, dachu i witraży. W 2008 roku wykonano remont wnętrza kaplicy: ścian, ołtarza, rzeźb, epitafiów, schodów i szafy organowej. W następnym roku wykonano remont i uruchomienie odkrytych podczas prac remontowych organów kaplicy. W latach 2014-2018 wykonano prace remontowe na cmentarzu - wybrukowanie kostką granitową alejek cmentarnych, wykonanie nowej instalacji wodociągowej, instalacji oświetleniowej alejki głównej z 9 lampami ulicznymi i oświetlenia ściany szczytowej kaplicy, naprawę części uszkodzonych murów ogrodzenia w części zachodniej i północnej cmentarza oraz wykonanie kolumbarium w części północnej muru cmentarnego. W 2024 roku przy wejściu głównym na cmentarz stanął Memoriał Kresowy, który został z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich przeniesiono z cmentarza przy ul. Powstańców Śląskich w Bytomiu.
Bibliografia:
Małgorzata Derus, Cmentarz Mater Dolorosa, s. 27-38 [w:] Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności, pod red. Jana Drabiny, Bytom 1999
